Rəqəmsal Təhsil: Süni İntellektin Təhsildə Rolu

Rəqəmsal Təhsil: Süni İntellektin Təhsildə Rolu XXI əsrin təhsil sahəsində baş verən ən əhəmiyyətli inqilablardan biri rəqəmsal texnologiyaların və süni intellektin (Sİ) tətbiqidir. Bu inqilab tədris metodlarını, qiymətləndirmə sistemlərini və müəllim-tələbə münasibətlərini fundamental şəkildə dəyişir. Rəqəmsal təhsil, texnologiyanın tədris və öyrənmə proseslərinə inteqrasiyasını ifadə edir və tədrisi daha interaktiv, əlçatan və fərdiləşdirilmiş edir. Süni intellekt isə öyrənmə proseslərini fərdiləşdirərək tələbələrin öyrənmə tərzini, biliyini və sürətini analiz edir, adaptiv öyrənmə imkanları yaradır və müəllimlər üçün obyektiv geribildirim təmin edir.

Dünyada inkişaf etmiş ölkələr rəqəmsal təhsil və Sİ-yə böyük sərmayələr yatırır. ABŞ, Avstraliya və Böyük Britaniya kimi ölkələrdə tədris prosesində süni intellektin tətbiqi tələbə performansını real zamanlı izləmək, dərs planlarını fərdiləşdirmək və təhsil keyfiyyətini artırmaq üçün istifadə olunur. Bu yanaşmalar öyrənmənin fərdiləşdirilməsini təmin edir, tələbələrin texnoloji savadlılığını artırır və onların motivasiyasını gücləndirir.
Rəqəmsal təhsil müxtəlif prinsiplərə əsaslanır. Əsas prinsiplərdən biri əlçatanlıqdır; rəqəmsal platformalar şagirdlər və tələbələr üçün dərs materiallarına fasiləsiz çıxışı təmin edir. Fərdiləşdirilmiş öyrənmə hər tələbənin öyrənmə sürətinə, biliyinə və bacarıqlarına uyğun dərs proqramlarının hazırlanmasını təmin edir. Tədrisin interaktivləşdirilməsi simulyasiyalar, oyunlaşdırma və virtual laboratoriyalar vasitəsilə öyrənmə prosesini daha maraqlı və effektiv edir. Süni intellekt həmçinin qiymətləndirmə və geribildirim sahəsində əhəmiyyətli rol oynayır; Sİ tələbələrin performansını analiz edir, müəllimlərə dərhal geribildirim təqdim edir və öyrənmə prosesini optimallaşdırır.

Süni intellekt təhsildə bir neçə əsas sahədə tətbiq olunur. Adaptiv öyrənmə platformaları tələbələrin zəif tərəflərinə fokuslanaraq fərdi dərs planları hazırlayır. Avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemi şagirdlərin yazılı və şifahi testlərini sürətlə və obyektiv şəkildə qiymətləndirir. Məlumat təhlili vasitəsilə tələbələrin performansı, öyrənmə tərzi və dərsə münasibəti analiz edilir. Tədris materiallarının zənginləşdirilməsi üçün isə virtual reallıq, simulyasiyalar və interaktiv dərsliklər tətbiq olunur. Bununla yanaşı, Sİ müəllimlər üçün tədris planlarının optimallaşdırılmasını, tələbə inkişafının monitorinqini və davamlı rəy sistemlərinin qurulmasını təmin edir.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, ABŞ-da Barnard College və digər universitetlər tələbələrinə Google Gemini və NotebookLM kimi alətlər təqdim edir, onların süni intellekt bacarıqlarını artırır və öyrənmə prosesini fərdiləşdirir. Avstraliyada St Mary MacKillop College və digər məktəblər Education Perfect və Perplexity kimi platformalardan istifadə edərək tələbələrə fərdi geribildirim verir, öyrənmə prosesini interaktiv və motivasiyaedici edir. Böyük Britaniyada isə OCR və digər imtahan şuraları Sİ-dən istifadə edərək GCSE və A-level imtahanlarının qiymətləndirilməsini sürətləndirir və nəticələrin obyektivliyini artırır. Bu sistemlər həm öyrənmənin keyfiyyətini yüksəldir, həm də müəllimlərin iş yükünü azaldır, pedaqoji qərarların elmi əsaslara söykənməsini təmin edir.

Azərbaycanın rəqəmsal təhsildə atdığı addımlar Virtual Məktəb və Tele-dərslərin tətbiqinə, elektron dərsliklərin istifadəsinə və müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının artırılması üzrə müəyyən proqramlara əsaslanır. Şəhər məktəblərində infrastruktur nisbətən yaxşı olsa da, kənd və ucqar bölgələrdə çatışmazlıq mövcuddur. Araşdırmalar göstərir ki, Virtual Məktəb layihəsində iştirak edən şagirdlərin bilik göstəriciləri 50%-dən 90%-ə qədər yüksəlmişdir. Bu isə rəqəmsal texnologiyaların öyrənmə nəticələrinə əhəmiyyətli təsirini sübut edir.

Süni intellekt və rəqəmsal təhsil müəllimlərin iş yükünü azaltmaqla yanaşı, onların peşəkar inkişafını da tələb edir. Müəllimlərin texnoloji savadlılığı olmadan Sİ və rəqəmsal alətlərdən səmərəli istifadə mümkün deyil. Bundan əlavə, rəqəmsal bərabərsizlik məsələsi həm dünya təcrübəsində, həm də Azərbaycanda problem olaraq qalır. İnfrastruktur və internet çıxışının məhdudluğu təhsil imkanlarının bərabərliyinə təsir göstərir. Eyni zamanda etik və hüquqi məsələlər də önəmlidir; tələbə məlumatlarının qorunması və texnoloji asılılıq problemləri rəqəmsal təhsilin tətbiqində diqqət mərkəzində olmalıdır.
Təhlillər göstərir ki, dünya ölkələrində rəqəmsal təhsil və Sİ geniş tətbiq olunur, tələbə performansı adaptiv, fərdiləşdirilmiş və obyektiv ölçülür. Azərbaycanda isə bu sahədə ilkin mərhələ müşahidə olunur. Dövlət siyasəti “Rəqəmsal Təhsil Konsepsiyası” ilə müəyyən edilmiş, lakin infrastruktur, müəllimlərin təlimi və texnoloji imkanlar hələ tam inkişaf etməmişdir. Tələbələrin rəqəmsal savadlılığı və iştirak səviyyəsi dünya təcrübəsi ilə müqayisədə məhduddur, lakin artma meyli mövcuddur.

Nəticə etibarilə, rəqəmsal təhsil və süni intellekt Azərbaycan təhsil sistemində böyük potensiala malikdir. Tədris prosesi daha çevik, interaktiv və fərdiləşdirilmiş olur, tələbələr texnoloji bacarıqlarını inkişaf etdirir və motivasiyaları artır. Müəllimlərin iş yükü azalır və tədris metodları modernləşir. Lakin rəqəmsal təhsilin tam effektivliyi üçün infrastrukturun inkişaf etdirilməsi, müəllimlərin davamlı peşəkar təlimi və etik məsələlərin həlli vacibdir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, Sİ və rəqəmsal texnologiyaların məqsədyönlü və davamlı tətbiqi təhsil keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldir və tələbələrin fərdi inkişafına böyük töhfə verir. Azərbaycan da bu istiqamətdə addımlarını genişləndirməklə təhsil sistemini qlobal standartlara uyğunlaşdıra bilər və təhsil sahəsində rəqabət qabiliyyətini artıra bilər.

Elnarə Güləliyeva 
Salyan rayon Cəlal Məmmədov adına Qaraçala qəsəbə tam orta ümumtəhsil məktəbi 
Təlim -tərbiyə işləri üzrə direktor müavini