Qeyri-ixtiyari olaraq uzaqlara daldıqda beynimizin verdiyi siqnallar

Gündəlik həyatınızda hər cür işlə məşğul olarkən istər-istəməz sərgərdan gəzdiyiniz zamanlar çox olub. Belə anlarda, diqqətinizi bir şeyə yönəltməyə nə qədər çalışsanız da, hətta bir şeyin sizi işinizlə məşğul olmaqdan çəkindirdiyini hiss edə bilərsiniz. Bu diqqəti yayındıranların elmi izahatları var.

İstər-istəməz diqqəti yayındıranların çoxunun ortaq bir xüsusiyyəti var: İnsan şəraitdən asılı olmayaraq müvəqqəti olaraq gördüyü işə biganə qalır və bir müddət gördüyü işlə bütün əlaqələrini kəsir.

Elm adamları bu qeyri-ixtiyari diqqəti bir fərziyyə ilə izah edirlər. Bu fərziyyəyə görə, insan beynində DMN (Default Mode Network) adlı şəbəkə mövcuddur və bu şəbəkə beynin bütün digər hissələri ilə qarşılıqlı əlaqədə olduqda, insan nəzarətsiz şəkildə uzaqlaşmağa başlayır. Gəlin bu çox maraqlı fərziyyənin təfərrüatlarına və daha çoxuna nəzər salaq.

Fərziyyə ondan ibarətdir ki, uzağa dalışın səbəbi oyanıq istirahət rejiminin işə salınmasıdır.

Başqa sözlə desək, siz etdiyiniz işə tam diqqət yetirmədiyiniz və özünüzü təslim etmədiyiniz zaman beynin bu rejimi aktivləşir və şüursuz olaraq sizi düşdüyünüz vəziyyətdən uzaqlaşdırmağa istiqamətləndirir. Bu rejimin başqa bir adı şüurlu seçim olmadan baş verən bir vəziyyət mənasını verən "Default Mode"dur. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, DMN ilə beynin diqqət şəbəkələri arasında müsbət korrelyasiya yoxdur. Məsələn, insan öz işinə həqiqətən önəm verirsə belə, bu o demək deyil ki, o, həmin işə ciddi fikir verir. Belə ki, hətta çox və diqqətlə işləyən adam da bəzən diqqətini yayındıra bilər.

Bəzi alimlər bu vəziyyətin səbəbini dissosiasiya fərziyyəsi ilə izah edirlər.

Alimlər Jonathan W. Schooler və Jonathan Smallwood-un fikrincə, insanın diqqəti ətrafdan ayrıldıqda, kənar şeylərə qarşı həssaslıq yaranır. Bu depersonallaşma insanın göz bəbəklərinin xarici mühitdən tam müstəqil olmasına şərait yaradır və beləliklə, insanın göz bəbəkləri kiçilir və böyüyür.