Valideynlər yeniyetmə övladılarını nə qədər anlayır? – Araşdırma

Tanrı heç bir uşağı pis insan olsun deyə yaratmaz. Onları pis edən pis təhsil, pis ata və ana, pis çevrədir.

Valideynlər, böyüklər, anlamalısınız ki, əgər övladlarınız sizdən fərqlidirsə bu bir problem demək deyil. Özünü tapmağa çalışdığı üçün hər sahədə özünü axtarırsa fəxr etməlisiniz. Bir dəfə gəldiyi həyatı özü olaraq yaşamaq istədiyi üçün ona dəstək olmalısınız. İlk zərbəni vuran siz olsanız, o uşaqlar güvənmək üçün başqa budaqlar axtaracaq. Sizin belə istəmədən pislik etdiyiniz övladınıza çöldə hər kəs yaxşılıq etməyi gözləmir. Siz dayaq olun ki, başqa axmaqların əlində həyatları ikinci zərbəni almasın. “Mən heç kəsə oğlum, qızım aktyordur deyə bilmərəm”. Ən kiçik örnəklərdən birini yazdım sadəcə.

Vaxtilə xəyallarınız var idi, xatırlayın. Bəziləriniz rəsm çəkməyi, bəziləriniz mahnı oxumağı, bəziləriniz rəqs etməyi xəyal edib yatırdınız. Sizin qarşınızı kəsiblər, bunun ağrısını bilə-bilə necə övladlarınıza eyni acını yaşatmağa razı olursunuz?

Çox gənc ailəsinin təzyiqindən yaxa qurtarıb azad yaşamaq üçün gedir xaricə. Oxumağa yox. Bir çox qız sırf ata və anasının “camaat nə deyər” cümləsini eşitməsin deyə şəxsiyyətindən əmin olmadığı kimsə ilə evlənib qaçmağı - “qurtulmağı” arzulayır. Məgər görmürsünüz?

Qırılmış şəxsiyyətləri bərpa etmək üçün çalışanlar da var əlbəttə. Lakin, başqalarının günahını onlar çəkməməlidir. “Uşaqlar bizim gələcəyimizdir” əvəzinə “Uşaqlar özlərinin gələcəyidir” deyə düşünmək lazımdır.

Psixoloq Hüsniyyə Abbasova deyir ki, valideynlərin yanlış yanaşmaları nəticəsində bu gün gənclər valideynləri ilə münasibətlərində müxtəlif çətinliklərlə üzləşirlər. Bu çətinliklərin təməlində valideynlərin yanlış yanaşmaları, empatiyanın olmaması, sevginin olmaması kimi amillər dayanır. Gənclərin yaşadığı bu çətinliklər ciddi psixoloji və emosional problemlərə səbəb ola bilər:

“Birincisi, bir çox gənclər valideynlərinin onlara qarşı yanlış münasibətindən əziyyət çəkirlər. Valideynlərin həddindən artıq nəzarət etməsi, onları anlamaması və ya dinləməməsi kimi vəziyyətlər gənclərdə qəzəb, çarəsizlik, depressiya kimi emosional reaksiyalara səbəb ola bilər. Valideynlərin övladlarını anlaması və onların hissləri ilə maraqlanması sağlam münasibətin əsasını təşkil edir.

İkincisi, empatiyanın olmaması yeniyetmələrin valideynləri ilə münasibətlərinə mənfi təsir göstərə bilər. Valideynlərin yeniyetmələrinin hisslərini başa düşməməsi və ya onların perspektivlərinə hörmət etməməsi yeniyetmələrin özlərini dəyərsiz hiss etmələrinə səbəb ola bilər. Empatiya sağlam ünsiyyət və qarşılıqlı anlaşmanın açarıdır. Valideynlərin övladlarının hisslərini anlamaq və onlara ciddi yanaşmaq səyləri onların münasibətlərini gücləndirə bilər.

Nəhayət, sevginin olmaması gənclərin psixoloji və emosional sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Valideynlərin sevgi və məhəbbətdən məhrum olması gənclərdə özünə inamın aşağı düşməsinə və dəyərsizlik hisslərinə səbəb ola bilər. Sevgi və qayğının olmaması yeniyetmələri özlərini tənha və tərk edilmiş kimi hiss etmələrinə səbəb ola bilər. Valideynlərin övladları üçün sevgi dolu bir mühit təmin etmələri və onlara dəstək olmaları onların emosional inkişafına müsbət təsir göstərə bilər”.

Psixoloq qeyd edir ki, valideynlərin yeniyetmələri ilə sağlam münasibət qurması və onlara dəstək olması son dərəcə vacibdir. Bunun üçün empatiya, anlayış və sevgi valideynlərin övladları ilə münasibətlərini gücləndirəcək və gənclərin emosional sağlamlığını qoruyub saxlamağa kömək edəcək: “Unutmayaq ki, gənclərin xoşbəxtliyi və uğurları üçün sağlam ailə mühiti əsas tələbdir”.

Psixoloq valideynlərin yeniyetmələri ilə sağlam münasibət qurmaq üçün edə biləcəyi bir neçə fəaliyyət növünü qeyd edir:

Övladlarınızla keyfiyyətli vaxt keçirin

Valideynlərin müntəzəm olaraq yeniyetmələri ilə keyfiyyətli vaxt keçirmələri vacibdir. Birgə fəaliyyətlər, şəxsi söhbətlər və ya sadəcə birlikdə vaxt keçirmək əlaqələri gücləndirir. Valideynlərin yeniyetmələri ilə açıq və dürüst ünsiyyəti qarşılıqlı inam və anlaşmanın inkişafına kömək edir. Yeniyetmələrə öz hisslərini ifadə etmək və narahatlıqlarını bölüşmək imkanı vermək vacibdir.

Ortaq maraqlar tapın

Valideynlərin və yeniyetmələrin ortaq maraqları kəşf etməsi və bu fəaliyyətləri birlikdə yerinə yetirməsi əlaqələri gücləndirə bilər. Birlikdə idman etmək, təbiət gəzintilərinə çıxmaq və ya kitab oxumaq kimi ümumi hobbilər əlaqəni dəstəkləyə bilər.

Empati göstərin

Valideynlərin yeniyetmələrinin hisslərini anlamağa çalışması və onların perspektivlərini nəzərə alması vacibdir. Empatiya göstərmək gənclərin dəyərli olduğunu və başa düşüldüyünü hiss etməsinə kömək edir.

Dəstək göstərin və həvəsləndirin

Valideynlərin yeniyetmənin maraqlarını dəstəkləməsi və həvəsləndirməsi vacibdir. Gənclərin nailiyyətlərini qeyd etmək və dəstəkləmək onların özlərinə hörmətini artırır, əlaqələrini gücləndirir.

Sərhədlərinizi müəyyən edin və qaydaları izah edin

Valideynlərin yeniyetmələri ilə sağlam münasibət qurması üçün sərhədlərin müəyyən edilməsi vacibdir. Bununla belə, bu məhdudiyyətləri izah etmək və əsaslandırmaları bölüşmək də vacibdir. Gənclərin qaydaları anlaması və qəbul etməsi ünsiyyətdə sağlam mühit yaratmağa kömək edir.

Nümunə olun

Valideynlərin davranışı gənclər üçün mühüm nümunədir. Müsbət davranışların nümayiş etdirilməsi gənclərin müsbət davranışların inkişafına da töhfə verir.

Bu fəaliyyətlər valideynlərə yeniyetmələri ilə sağlam münasibət qurmağa kömək edə bilər. Hər bir ailə fərqlidir, ona görə də valideynlər öz dinamikasına və uşağının ehtiyaclarına uyğun fəaliyyətləri müəyyən etməlidirlər.

Valideynlərin yeniyetmələrinin hobbi və maraqlarını başa düşmək və dəstəkləmək üçün ata biləcəyi bir neçə addım bunlardır:

Sadəcə dinləyin və maraqlandığınızı göstərin

Valideynlərin yeniyetmələrinin hobbiləri haqqında danışması və onların maraqlarına maraq göstərməsi vacibdir. Gənclərin nə ilə maraqlandığını dinləmək onlara dəyərli olduqlarını hiss etdirir.

Dəstək olun

Valideynlər yeniyetmələrinin hobbilərində iştirak etməklə və ya bu fəaliyyətlərdə onlara dəstək olmaqla onların maraqlarını başa düşə bilərlər. Bu hobbiləri birlikdə etmək və ya gənclərin fəaliyyətlərində iştirak etmək əlaqələri gücləndirir və ortaq təcrübələr yaradır.

Tədqiqat və öyrənmə

Valideynlər hobbiləri haqqında daha çox öyrənməklə yeniyetmələrinin dünyasını anlamağa çalışa bilərlər. Maraqlanan mövzular haqqında araşdırma aparmaq və ya kitab oxumaq valideynlərə yeniyetmələri ilə daha dərindən söhbət etməyə imkan verir.

Qiymətləndirmə və həvəsləndirmə

Valideynlər hobbi və maraqlarını müsbət qiymətləndirərək yeniyetmələrini həvəsləndirə bilərlər. Gənclərin nailiyyətlərini qeyd etmək, istedadlarını qiymətləndirmək onlarda özlərinə inamını və motivasiyasını artırır.

Çeviklik və qəbul

Valideynlərin yeniyetmənin maraqlarına və hobbilərinə çevikliklə yanaşmaları vacibdir. Bu, valideynlərin öz maraqlarına tam uyğun gəlməyə bilər, lakin yeniyetmələrin bu məsələlərdə özlərini ifadə etmələrinə imkan vermək vacibdir.

Dəstəkləyici mühit təmin edin

Valideynlərin yeniyetmələrinin hobbiləri üçün dəstəkləyici mühit təmin etmələri vacibdir. Avadanlıq, materiallar və ya vaxt kimi resurslarla dəstək yeniyetmələrə hobbilərini daha asan və səmərəli şəkildə həyata keçirməyə kömək edə bilər.

Geribildirim və maraq

Valideynlərin öz hobbiləri ilə bağlı fikirlərini bildirərək gənclərin inkişafına töhfə vermələri vacibdir. Lakin bu rəy müsbət və konstruktiv olarsa, gənclərin motivasiyasını artırır və onların özlərini təkmilləşdirməsinə kömək edir.

Bu addımlar valideynlərə yeniyetmələrinin hobbi və maraqlarını anlamağa və dəstəkləməyə kömək edə bilər. Hər bir yeniyetmə fərqlidir, ona görə də valideynlər üçün övladının fərdi ehtiyaclarına və maraqlarına uyğun bir yanaşma inkişaf etdirmələri vacibdir.

Yeniyetməlik dövründə ailədaxili ünsiyyət daha çox əhəmiyyət kəsb edir

Uşaqlıqdan yeniyetməliyə və sonrakı dövrə keçid bir çox insan üçün çətin bir dövrdür. Gəncin anlayışa və diqqətə ehtiyacı olduğu bu dövrdə evdə adekvat ünsiyyətin olmaması fərdin inkişafına zərər verəcək. Atadan qorxan evdə ata ilə ünsiyyət daha çox ana vasitəsilə olur və ya ümumiyyətlə, ünsiyyət olmur. Bəzən burada atanın rolu ana ilə əvəz olunur və ana evdə ən qorxulu fiqura çevrilir.

Bu vəziyyət yenidən ailədaxili ünsiyyət və münasibətlərin korlanmasına gətirib çıxarır. Ünsiyyət pozğunluğu ilə mübarizə aparmağın yeganə yolu ailə daxilində açıq (birbaşa) ünsiyyət qurmaqdır. Açıq ünsiyyət, danışmaq istədiyiniz şəxslə birbaşa ünsiyyət deməkdir. Eyni zamanda ailə daxilində sağlam ünsiyyətin qurulması üçün hər bir ailə üzvünün evdə rolu və məsuliyyəti olmalıdır.

Analıq və atalığın rol və vəzifələri uşaq və yeniyetmələrin rol və məsuliyyətlərinə bənzəyir. Hər bir ailə üzvü, xüsusən də həyat yoldaşları öz fərdi məkanlarını qorumalı, öz hüquq və vəzifələri baxımından azad olmalıdırlar. Həyat yoldaşları bir cüt olaraq özləri ilə vaxt keçirə bildikləri kimi, həm fərd olaraq özləri ilə vaxt keçirə bilməlidirlər. Valideynlərin həm birlikdə, həm də ayrı-ayrılıqda uşaqları ilə vaxt keçirmələri, öz ünsiyyət üslublarını inkişaf etdirmələri də çox vacibdir.

Yeniyetmənin ailədaxili ünsiyyət qavrayışı uşaqlıqda formalaşır

Ailədaxili ünsiyyət üslubları uşaqlıqda fərdin ünsiyyət dilində qurulur. Ona görə də yeniyetməlik və sonrakı dövrlər ünsiyyət modelində dəyişiklik etmək üçün çox gec dövrdür. Uşaqlıqdan başlayaraq valideynlər övladları ilə vaxt keçirməli, onlarla açıq ünsiyyət qurmalı, ünsiyyət qurmalıdırlar. Uşaqlıqdan, xüsusən də yeniyetməlik dövründə valideynləri ilə sağlam ünsiyyət quran uşağın ilk dəstək mənbəyi ailə olacaq.

Uşaqlıqda sağlam ailə münasibətləri formalaşmasa, fərdlər yeniyetməlik dövründə ailələrindən daha da uzaqlaşa bilərlər. Ailə yeniyetməlik dövründə fərdin dostluqlarından uzaq qalmamalı, mümkünsə gəncin dostları ilə görüşə açıq olmalıdır. Bu dövrdə həm gəncin, həm də onun dostlarının hiss və düşüncələrinə görə tənqid edilməməli, ünsiyyət kanalları bağlanmamalıdır. Gənci cəzalandırmaq, qadağan etmək və ya məhdudlaşdırmaq əvəzinə, həqiqəti tapıb ona doğru hərəkət etməyə istiqamətləndirilməlidir.

Uşaq, gənc və valideyn arasında müəyyən qaydalarla müşayiət olunan dostluq münasibətləri inkişaf etdirilməlidir. Uşaqların və gənclərin bəyənilmiş davranışları təqdir edilməli və lazım gəldikdə mükafatlandırılmalıdır. Bu şəkildə davranış mənimsəniləcək və təkrarlanacaq. Bu, uşağın özünə hörmətini inkişaf etdirməyə və özünü hiss etməsinə kömək edəcəkdir. Bu qazanclar gəncin yeniyetməlik dövründə sağlam fərdiləşməsini dəstəkləyəcək.

Sağlam ünsiyyətə mane olan mesajlardan qaçınmaq lazımdır

Sağlam ailə ünsiyyəti bədən dilini, sözləri, şifahi və şifahi olmayan mesajları düzgün seçə bilməyi tələb edir. Göz təması qurmaq, effektiv ünsiyyət və empatiya qurmaq ünsiyyətin dəyərini gücləndirir. Ancaq valideynlər bəzən avtoritet yaratmaq, bəzən asanlaşdırmaq, bəzən də səhv olduğunu bilmədikləri üçün ünsiyyətə mane olan mesajlardan istifadə edirlər. Əmr vermək, qorxutmaq, hədələmək və ya məsləhət vermək sağlam ünsiyyət forması deyil.

Səhv tapmaq, günahlandırmaq, mühakimə etmək və ya “Mən valideynəm” kimi səlahiyyətlərdən istifadə etmək konstruktiv ünsiyyət deyil. Şəxsin hiss və düşüncələrini təxmin etməyə çalışmaq, sözünü kəsmək və ya tamamlamaq ünsiyyət deyil. Danışarkən müxtəlif şeylərlə maraqlanmaq, istehzalı eyhamlar etmək, yersiz jest və mimikalardan istifadə etmək ünsiyyətə mənfi təsir göstərir.

Fərdin hiss və düşüncələrini şərh etmək, mövzunu dəyişdirmək, nəticə çıxarmaq təsirli ünsiyyətin qarşısını alır. Bütün bu səhvlər təkrarlananda fərdlər arasındakı sağlam ünsiyyət kanalı yox olur. Bu, ünsiyyətdən, anlaşılmazlıqlardan və ya münaqişələrdən qaçınmaq deməkdir.

Ünsiyyətdə aktiv dinləmənin önəmi gözardı edilməməlidir

Yaxşı dinləyici yalnız ünsiyyətdə olduğu insanın dediklərini deyil, həm də bədən dili, jest və mimika ilə verdiyi mesajları eşidir. Bunu eşitmək üçün göz təması qurmaq və bütün bədənimizlə, diqqət və şüurumuzla ünsiyyətdə olmaq lazımdır. Ünsiyyət zamanı burnumuz və ayaq barmaqlarımız dinlədiyimiz insana tərəf olmalıdır. Beynimizdə başqa fikirlər olmamalıdır, əlimiz başqa şeylərlə maraqlanmamalıdır.

Telefonunuz, planşetiniz, qəzetiniz və ya televizorunuzla məşğul olarkən başqasını effektiv şəkildə dinləmək mümkün deyil. Dinləyə bilsəniz belə qarşı tərəfə verəcəyiniz mesaj "Mən dəyərsizəm, dediklərim onun üçün önəmli deyil" olacaq. Sağlam ailə ünsiyyəti üçün şifahi mesajlar vasitəsilə qarşı tərəfə onun dediklərini maraqla dinlədiyinizi və maraqlandığınızı hiss etdirməlisiniz.

Başınızı təsdiqləmək və emosiyanı üz ifadələrinizlə müşayiət etmək ünsiyyəti gücləndirir. Siz ara-sıra ünsiyyətə “Demək istədiyiniz bu idi, mən bunu düzgün başa düşdüm?” kimi təsdiq mesajları əlavə edə bilərsiniz.

Bir sözlə, uşağın emosiyaları, düşüncələri və davranışları valideynlər tərəfindən uşağa qaytarılmalıdır.