İlham Əliyev və Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf perspektivləri

 
Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi kursunun layiqli davamçısı Azərbaycan Respublika­sı­nın­ Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə milli mədəniyyətimizin inkişafı sahəsində böyük nailiy­­yətlərə imza atılmışdır. Ölkə başçısının xüsusi qayğısı nəticəsində Azərbaycanın tarixi-mədəni irsinin qorunmasına diqqətlə yanaşılmış, beynəlxalq səviyyədə təbliği üçün məqsədyönlü işlər görülmüşdür. İlham Əliyev ölkəyə rəhbərliyinin elə ilk günlərindən Azərbaycan mədəniy­­yə­ti­nin inkişafını dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri hesab etmişdir. Beynəlxalq səviyyədə ke­çiri­lən möhtəşəm tədbirlər, görülən mühüm işlər bunun bariz nümunəsidir. Yaxın keçmişə nəzər salaraq, milli mədəniyyətimizin inkişafı istiqamətində müstəsna fəaliyyət ilə bir daha tanış olaq.
 
2006-cı ildə Azərbaycan YUNESKO-nun Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında 17 oktyabr 2003-cü il tarixli Konvensiyasına qoşulmuşdur. Azərbaycan mədəniyyətinin möhtəşəm abi­dəsi Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğu 2006-cı ildə milli status almış, 2007-ci ilin 23 iyun-2 iyul tarixlərində Yeni Zelandiyanın Kraystçorç şəhərində keçirilən YUNESKO-nun Ümum­dünya Mədəni İrs Komitəsinin 31-ci Sessiyası çərçivəsində Ümumdünya Maddi-mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir [8]. İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları ilə Abşeronda "Yanardağ”, Ağstafada "Keşikçidağ”, Suraxanıda "Atəşgah məbədi”, Qubada "Xınalıq” tarix-mədəniyyət, tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruqları təşkil edilmişdir. 

Avropa Şurasına üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin iştirakı ilə 2008-ci ilin 2-3 dekabr tarix­lərində Bakıda keçirilən “Mədəniyyətlərarası dialoq Avropa və ona qonşu regionlarda sül­­hün­ və davamlı inkişafın əsasıdır” mövzusunda konfransda Bakı Bəyannaməsi qəbul edilmiş, işti­­rak­çı dövlətlər, eləcə də tərəfdaş dövlətlərin mədəniyyətlərarası dialoq sahəsində əmək­­­daş­lı­ğı­nı­ və fəaliyyətlərinin əlaqələndirilməsini nəzərdə tutan “Bakı prosesi”nin əsası qoyulmuşdur. Prezident İlham Əliyev tərəfindən irəli sürülən mədəniyyətlərarası dialoqa dair "Bakı Prosesi” regio­nal təşəbbüsdən beynəlxalq platformaya çevrilmişdir [1].

İSESKO-ya üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin iştirakı ilə 2007-ci ilin 21-23 noyabr tarix­lərində Liviyanın Tripoli şəhərində keçirilmiş beşinci konfransın nəticələrinə görə, Bakı şəhəri 2009-cu ildə İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan edilmişdir [4]. 2009-cu ilin fevralın 18-də “Bakı İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı-2009” mədəniyyət ilinin təntənəli açılış mərasimi keçiril­­miş­dir. 2009-cu ildə Bakının İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan edilməsi və bu yöndə 100-ə yaxın tədbirin həyata keçirilməsi milli mədəniyyətimizin İslam dünyasına inteqrasiyasına və daha da zənginləşməsinə xidmət etmişdir. Azərbaycanın mədəni həyatında önəmli tədbirlərdən biri 2009-cu ilin 20-25 mart tarixlərində Bakıda Beynəlxalq Muğam Mərkəzində keçirilən “Muğam aləmi” Beynəlxalq festivalında Azərbaycanla yanaşı, ABŞ, Fransa, İtaliya, Almaniya, Suri­ya, İraq, Mərakeş, Özbəkistan, İran, Misir, Hindistan və digər ölkələr də təmsil olunmuşdur.

Şərq və Qərb sivilizasiyasının qovşağında yerləşən Azərbaycanla Qərb ölkələri arasında mədə­ni əlaqələrin genişləndirilməsi sahəsində də mühüm tədbirlər görülmüşdür. 2009-cu ildə Avro­panın bir neçə ölkəsində Azərbaycan mədəniyyəti günləri, İsveçrədə Azərbaycan mədəniy­yə­tinə həsr edilmiş 100 günlük mədəni tədbirlər silsiləsi təşkil olunmuşdur. “Bakı İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı-2009” mədəniyyət ili çərçivəsində 2009-cu ilin 13-15 oktyabr tarix­­lə­rin­də Bakıda İslam Konfransı Təşkilatına üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin VI konfran­­sın­da­ 45-dən çox dövlətdən 200-dən çox nümayəndə iştirak etmişdir. 2009-cu il noyabrın 11-də Bakı şəhərində keçirilən İslam Konfransı Təşkilatının 40 illiyinə həsr edilmiş “Siviliza­­­­siya­­-larara­sı dialoq: Azərbaycandan baxış” mövzusunda beynəlxalq konfransda 41 ölkədən və 3 beynəl­xalq təşkilatdan 200-dək elm xadimi, respublikamızda akkreditə olunmuş diplomatik korpu­sun nümayəndələri və digər qonaqlar iştirak etmişdirlər. Beynəlxalq konfransda çıxış edənlər mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoqun qarşılaşdığı problemlər, dini və mədəni müxtə­liflik, bu sahədə Azərbaycanın təcrübəsi və digər sahələrdə elmi müzakirələr aparmışdılar. Konfransda çıxış edənlərin əksəriyyəti belə qənaətə gəlmişdirlər ki, Avrasiyada xüsusi geosiyasi mövqe tutan, bir neçə mədəniyyətlərin qovuşuğunda yerləşən və öz tolerantlığı ilə seçilən Azər­bay­­can Respublikası sivilizasiyalararası dialoqda nümunə ola bilər [2]. 

2009-cu ilin 16-17 dekabr tarixlərində Bakıda Türksoy Mədəniyyət Nazirlərinin Daimi Şura­sının 26-cı toplantısı keçirilmişdir. Azərbaycan paytaxtı 2010-cu ildən Beynəlxalq Huma­ni­tar­ Foruma, 2011-ci ildən Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumuna evsahibliyi edir. 57-ci Avro­viziya mahnı müsabiqəsi və dünya tarixində ilk dəfə 2015-ci ildə Avropa Oyunları Bakıda keçirilmişdir. 2016-cı ildə BMT-nin Sivilizasi­ya­lar Alyansının VII Qlobal Forumunun Bakıda keçiril­məsi Azərbaycanın dünyaya sülh mesajı idi.

YUNESKO, BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı, BMT-nin Ümumdünya Turizm Təşkilatı, Av­­ro­­pa Şurası, Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı və İSESKO-nun birgə tərəfdaşlığı ilə 2017-ci ilin 4-6 may tarixlərində Bakıda təşkil olunan “Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafı: İnsan təh­lü­kə­sizliyi, sülh və davamlı inkişaf üçün yeni imkanlar” mövzusunda IV Ümumdünya Mədə­niy­­yətlərarası Dialoq Forumunda 120-dək ölkənin rəsmisi, 39 beynəlxalq təşkilatın, 50-dən çox qeyri-hökumət təşkilatının nümayəndələri qeydiyyatdan keçmiş, ümumiyyətlə 800-dən çox xari­­­ci­­ nümayəndə iştirak etmişdir. Forum çərçivəsində 40-dək sessiya və tədbir təşkil olun­­muş­dur­ [18].­ YUNESKO-nun və İSESKO-nun dəstəyi ilə Azərbaycanda keçirilən bütün tədbirlərin uğur­­la­ nəticələnməsi ölkəmizi dini tolerantlıq nümunəsinə və sivilizasiyalararası dialoqun baş tut­­­du­-ğu­ məkana çevirmişdir.

Qeyri-maddi mədəni irsimizin qorunması və təbliği istiqamətində aparılan məqsədyönlü iş­lər­ nəticəsində Azərbaycanın 13 qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi YUNESKO-nun Qeyri-maddi Mədə­ni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına, 2 irs nümunəsi Təcili Qorunmaya Ehtiyacı olan Qeyri-mad­di Mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir. 2008-ci ildə Azərbaycan muğamları, 2009-cu ildə Azər­baycan Aşıq Sənəti və Novruz çoxmillətli nominasiya kimi, 2010-cu ildə “Ənənəvi Azər­bay­can Xalçaçılıq Sənəti”,  2012-ci ildə “Tar və onun ifaçılıq sənəti”, 2014-cü ildə “Ənənəvi Kəla­­ğayı sənəti və simvolizmi, qadın ipək baş örtüklərinin hazırlanması və istifadə olun­­ma­sı”­­, 2015-ci ildə “Lahıcın misgərlik sənəti”, 2016-cı ildə “Nazik çörəyin hazırlanma və paylaşılma mədə­niy­yə­ti: lavaş, katrıma, jupka, yufka” çoxmillətli nominasiya kimi, 2017-ci ildə “Mədəni kim­liyin göstə­ri­cisi dolmanın bişirilməsi və paylaşılması ənənəsi” və “Kamança simli musiqi alə­tinin hazırlanma və ifaçılıq sənəti”çoxmillətli nominasiya kimi, 2018-ci ildə “Dədə Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut irsi: Dastan mədəniyyəti, xalq nağılları və musiqisi” çoxmil­lət­li­ nominasiya kimi, 2020-ci ildə “Miniatür sənəti” və “Nar bayramı, ənənəvi nar festivalı və mədə­niyyəti” YUNESKO-nun Bəşəriyyətin Qeyri-maddi Mədəni İrsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir. 2013-cü ildə “Azərbaycan Respublikasında Çovqan ənənəvi Qarabağ atüstü oyu­nu”, 2018-ci ildə “Yallı (Köçəri, Tənzərə), Naxçıvanın ənənəvi qrup rəqsləri” YUNESKO-nun­ Təcili Qorunmaya Ehtiyacı olan Qeyri-maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir [9]. 2022-ci ildə ilk dəfə qeyri-maddi mədəni irsimizlə bağlı 4 nominasiya faylı ilk dəfə bir mər­hə­lədə YUNESKO-da qeydiyyata alınmışdır. “Pəhləvanlıq, ənənəvi zorxana oyunları və idman­ növ­ləri” milli nominasiyası, habelə ölkəmizin iştirakı ilə hazırlanan 3 çoxmillətli nomina­si­ya­ “Bara­maçılıq və toxuculuq üçün ənənəvi ipək istehsalı”, “Molla Nəsrəddin lətifələrinin şifahi ənə­nəsi” (Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkiyə, Türk­mə­nis­tan, Öz­bəkis­tan) və “Çay mədəniyyəti: kimliyin, qonaqpərvərliyin və sosial əlaqələrin rəmzi” (Azər­bay­can,­ Türki­yə) YUNESKO-nun “Bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsinin Repre­zen­tativ Siyahısı”na daxil edilmişdir [13].

Mədəni irsimizin dünyada təbliği istiqamətində çox mühüm işlər görülmüşdür. Xalça ustası Lətif Kərimovun, Ü.Hacıbəylinin "Leyli və Məcnun” operasının, "Arşın mal alan” operettasının, gör­kəmli yazıçı Mir Cəlal Paşayevin, Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin, Xalq yazıçısı İlyas Əfən­diyevin 100 illik yubileyləri, böyük mütəfəkkir Seyid Yəhya Bakuvinin vəfatının 550 illiyi, şairə Məhsəti Gəncəvinin yaradıcılığının 900 illiyi, "Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının alman dili­nə­ tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyi YUNESKO səviyyəsində qeyd edilmişdir. YUNESKO-nun gör­kəmli şəxsiyyətlərin və əlаmətdаr hadisələrin yubileyləri proqramı çərçivəsində böyük şair və mü­təfəkkir İmadəddin Nəsiminin vəfatının 600-cü ildönümü, Molla Pənah Vaqifin anadan ol­ma­sı­nın 300 illik yubileyi, Cənubi Qafqazda alman yaşayış məskənlərinin salınmasının 200 illik yu­bi­leyi, Qara Qarayevin anadan olmasının 100 illik yubileyi, Fikrət Əmirovun anadan olmasının 100 illik yubileyi, Ulu Öndər Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi,  H.Z.Tağıyevin anadan olma­sı­nın­ 200 illik yubileyi qeyd olunmuşdur [12]. Azərbaycan mədəniyyətinin, ədəbiyyatının inkişa­fın­da mühüm xidmətləri olan görkəmli şəxsiyyətlərin Cəlil Məmmədquluzadə və Əhməd bəy Ağaoğ­lunun 150, Məhəmməd Hadinin 140, Cəfər Cabbarlının 120, İsmayıl Şıxlı, Hüseyn İbra­hi­mov,­ Soltan Hacıbəyov, Əminə Dilbazi, Tofiq Tağızadə və Hacıbaba Hüseynovun 100 illik yubi­­­­ley­ləri qeyd olunmuşdur [3]. 2019-cu il ölkəmizdə "Nəsimi ili” elan olunmuşdur və Azərbay­ca­nın­ böyük şair və mütəfəkkirinin 650 illiyi silsilə tədbirlərlə qeyd edilmişdir. Yubiley ili çərçi­və­sin­də ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarda layihələr həyata keçirilmiş, İmadəddin Nəsiminin yubileyi Parisdə- YUNESKO-nun mənzil-qərargahında da qeyd olunmuşdur. 

Azərbaycan YUNESKO-nun alt-qurumlarına- Qeyri-Maddi mədəni irsin qorunması üzrə Höku­mət­lərarası Komitəsinə (2018-2022), Mədəni Özünüifadə Müxtəlifliyinin Qorunması və Təş­vi­qi haqqında Konvensiyanın Hökumətlərarası Komitəsinə (2019-2023), Kommunikasiyanın İnki­şafı üzrə Beynəlxalq Proqramın Hökumət­lərarası Şurasına (2019-2023) üzv olmuşdur [10].

Milli mədəniyyətimizin beynəlxalq miqyasda təbliği istiqamətində həyata keçirilən mühüm tədbir­lərlə yanaşı, mədəniyyətin ayrı-ayrı sahələrinin inkişafında da əsaslı işlər görülmüşdür. MDB məkanında ilk dəfə ölkəmizdə 2006-cı il 29 dekabr tarixində "Teatr və teatr fəaliyyəti haq­qın­da” Qanunun qəbul edilməsi, dövlət başçısının “Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməsi haq­qında” 2007-ci il 19 fevral tarixli sərəncamına uyğun olaraq 2009-cu il 18 may tarixli sərən­ca­mı ilə “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi Azər­bay­can­ teatrının zəngin bədii irsinin və yaradıcılıq ənənələrinin qorunmasına, qlobal və milli dəyər­lə­rin təbliğinə, dünya mədəniyyətinə inteqrasiyasına, informasiya və maliyyə resurslarından səmə­rəli istifadə edilməsinə yönəlmişdir. Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları ilə paytaxt­dakı Kukla, Rus Dram, Gənc Tamaşaçılar, Milli Dram, Musiqili teatrları, eləcə də Mingə­çe­vir, Füzuli, Ağdam, Şəki, Sumqayıt dram, Gəncə kukla teatrlarının binaları əsaslı şəkildə təmir-bərpa olunmuşdur, İrəvan və Pantomima teatrlarına binalar verilmişdir [5]. 2010-cu ildə əsası qoyulmuş Bakı Beynəlxalq Teatr Konfransı həm ölkəmizdə keçirilən beynəlxalq mədəniy­yət­ tədbirləri sırasında, həm də beynəlxalq teatr təşkilatlarının fəaliyyət təqvimində özünə mü­hüm­ yer qazanmışdır. 2013-cü ildə Azərbaycan peşəkar teatrının 140 illiyi geniş qeyd olunmuş­dur. Bakı Beynəlxalq Kukla Teatrları Festivalı (2011, 2013), Şəki Beynəlxalq Teatr Festivalı (2014, 2016, 2018) ölkəmizin dünya teatr aləminə inteqrasiyasının nümunələridir. 2019-cu ilin iyununda Lənkəranda Beynəlxalq Teatr Festivalının əsası qoyulmuşdur. 

Kinema­toqrafiyanın istehsalat, texniki, informasiya, hüquqi və maddi bazasının möhkəm­lən­­di­ril­məsi, eləcə də maarifləndirmə işinin gücləndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Prezidenti tə­rə­­fin­­dən kino tariximizdə ilk genişmiqyaslı sənəd olan “Azərbaycan ki­no­­sunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. “Azər­bay­can­film”­ kinostudiyasında, Bakı Media Mərkəzində milli tarixi yaddaşın bərpasına, Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatına, gör­kəmli şəxsiyyətlərə həsr olunan qiymətli bədii və sənədli ekran əsərləri ərsəyə gətirilmişdir. Kino irsimizin qorunması, filmlərin nümayişi sahəsində də mühüm işlər görülmüşdür. 2009-cu il­də Dövlət Film Fondu istifadəyə verilmişdir. Əsaslı yenidənqurmadan sonra 2011-ci ildə Bakı­da­ Nizami­ Kino Mərkəzinin istifadəyə verilməsi ilə müasir səviyyəli kino prokatının əsası qoyul­muş­­dur. “Heydər Əliyev İli” çərçivəsində Bakıda “Azərbaycan kinosu–125: reallıq, çağırışlar və hədəf­lər” mövzusunda forum keçirilmişdir.

Azərbaycan musiqisinin inkişafına xidmət edən iri mədəniyyət ocaqları yaradılmışdır. 2008-ci ildə Bakıda və Ağcabədidə, 2010-cu ildə Füzuli rayonunda muğam mərkəzlərinin tikilib istifa­də­yə verilməsi, 2014-cü ildə Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının yaradılması, 2017-ci ildə Gəncə­də möhtəşəm filarmoniya binasının açılışı, 2018-ci ildə Ağdamda Quzanlı qəsəbəsində, 2019-cu ildə Sumqayıt şəhərində muğam mərkəzlərinin istifadəyə verilməsi musiqi sənətinin in­ki­­şafına dövlət qayğısının bariz nümunəsidir. Muğam mədəniyyətimizin qorunması, inkişaf et­di­ri­­lərək dünyaya tanıdılması sahəsində də böyük işlər görülmüşdür. 2005-ci ildə Heydər Əliyev Fon­du tərəfindən həyata keçirilən “Azərbaycan muğamları” layihəsi çərçivəsində 24 məşhur mu­ğam­ ustadının ifalarından ibarət “Qarabağ xanəndələri” adlı zəngin musiqi albomu hazırlanıb təq­dim edilmişdir. 2008-ci ildə “Muğam ensiklopediyası” hazırlanıb nəşr edilmişdir. Möhtəşəm layi­hələrdən biri də “Azərbaycan muğamı” interaktiv audiovizual multimedia toplusu və “Mu­ğam­ aləmi” nəşridir ki, bu da muğamsevərlər üçün ən gözəl tədris vəsaitidir. 8 diski əhatə edən “Azər­­baycan muğamı” multimedia toplusunda muğamın mənşəyi, növləri, eyni zamanda quru­lu­şu­ və kompozisiya xüsusiyyətləri toplanmışdır. “Muğam aləmi” adlanan toplu 2009-cu ilin mart ayın­­da Bakıda keçirilən Beynəlxalq Muğam festivalına həsr edilmişdir [2]. “Muğam aləmi” Beynəl­xalq Muğam Festivalı, Qəbələ Beynəlxalq Musiqi Festivalı və Üzeyir Hacıbəyli Beynəl­­xalq­ Musiqi Festivalı təkcə musiqimizin deyil, ümumilikdə ölkəmizin dünya miqyasında təbli­ği­nə­ xidmət edən mühüm mədəniyyət layihələridir. Eyni zamanda ənənəvi olaraq keçirilən Bakı Caz­ Festivalı, Rostropoviç Musiqi Festivalı, “İpək Yolu” Beynəlxalq Musiqi Festivalı, Qara Qara­yev Müasir Musiqi Festivalı, Vokalçıların Bülbül adına Beynəlxalq Müsabiqəsi, Qəmər Al­mas­zadə adına Beynəlxalq Rəqs Müsabiqəsi müxtəlif ölkələrdən tanınmış ifaçıları bir araya gəti­rə­rək dünya musiqi xəritəsində Azərbaycanın yerini daha da möhkəmləndirir [3]. 2011-ci ildə El­dar­ Qasımov və Nigar Camalın ifa etdiyi “Running Scared” adlı mahnı Azərbaycanın Avro­vi­zi­ya­da ilk qalibiyyəti olaraq yarışmanın tarixinə düşmüşdür.

Azərbaycan təsviri incəsənətinin dünyada təbliğ edilməsi və onun müasir nümayən­dələri­nin­ tanı­dılması üçün mühüm işlər görülmüşdür. Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliğ olun­ma­sın­da Dünya Rəssamlıq Akademiyasının üzvləri- xalq rəssamları Xanlar Əhmədovun, Mir Nadir Zeyna­lovun, əməkdar incəsənət xadimi Arif Azizin, əməkdar rəssam Eldar Qurbanovun, tanın­mış­ rəssamlar Səmədağa Cəfərovun, Nağdəli Xəlilovun və Sakit Məmmədovun yaradıcılıqları mühüm rol oynamışdır. 100-dən çox  ölkənin tanınmış fırça ustalarını öz ətrafında birləşdirən Dün­ya Rəssamlıq Akademiyasına rəssamlarımız 2009-cu ildən üzv olmağa başlamışlar. Belə bir mötə­bər təşkilatda təmsil olunmaqla Azərbaycan rəssamlıq məktəbinin qədim və özünəməxsus ənənə­ləri dünyada daha geniş formada təbliğ edilir. Azərbaycan rəssamlarının əsərləri Almaniya, ABŞ, Rusiya, Türkiyə, İran, Fransa, İsveçrə, İtaliya, Niderland, Sloveniya, Misir, Səudiyyə Ərəbis­tanı, Cənubi Koreya, Ukrayna, Moldova, Özbəkistan, Braziliya, Çin, Avstriya, Portuqaliya və s. kimi ölkələrin ən nüfuzlu sərgi salonları, muzey və qalereyalarında nümayiş etdirilmişdir [14]. 2009-cu il mart ayının 20-dən fəaliyyət göstərən Müasir İncəsənət Muzeyində Azərbay­can­ rəs­samları və heykəltaraşlarının 800-dən artıq əsəri sərgilənir. XX əsrin ikinci yarısından bu günü­müzə kimi Azərbaycan təsviri sənəti və heykəltəraşlığının avanqardlarından təşkil olunmuş əsər­lər toplusu muzeyin əsasını təşkil edir. Muzeydə Səttar Bəhlulzadə, Böyükağa Mirzəzadə, Elmira Şaxtaxtinskaya, Tahir Salahov, Ömər Eldarov, Nadir Əbdürrəhmanov kimi sənətkarların əsərləri nümayiş olunur. 

Paytaxt və bölgələrimizdə muzeylərin inkişafı dövlətin diqqət mərkəzində olmuşdur. Dövlət başçısının “Azərbaycanda muzey işinin yaxşılaşdırılması haqqında” 6 mart 2007-ci il tarixli və 22 may 2009-cu il tarixli sərəncamları ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycanın regionlarında fəaliyyət göstə­rən muzeylərin müasir standartlara uyğun təmirinə, yeni avadanlıq və zəruri eksponatlarla təchi­zatına dair xüsusi tədbirlər planı”nın icrası ilə bağlı Bakı şəhərində, eləcə də region­la­rı­mız­da­ muzeylərin müasir standartlara uyğun təmiri, onların maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, mu­zey fondlarının komplektləşdirilməsi və ekspozisiyaların zənginləşdirilməsi istiqamətində bir sıra işlər görülmüşdür. Tarix-diyarşünaslıq muzeyləri ilə yanaşı, bölgələrdə yaradılan Heydər Əliyev mərkəzlərinin fəaliyyətinin müasir tələblər səviyyəsində qurulmasına böyük diqqət veril­miş­dir. Qobustan Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunun yeni muzey kompleksi, Qız qalasında yaradılan ekspo­zisiya müasir texnologiyaların uğurlu tətbiqinin nəticəsidir. 2014-cü il 26 avqust tarixində Azər­­bay­can­ Xalça Muzeyinin yeni binasının açılış mərasimi keçirilmişdir. Orijinal üslubda inşa olu­nan bina bükülmüş xalçanı xatırladır. Hazırda muzeyin sərgi və fondlarında 10 mindən çox ekspo­nat və əşya saxlanılır [7]. 

Kitabxana-informasiya sisteminin fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə Azərbaycan Prezi­den­ti tərəfindən 20 aprel 2007-ci il tarixində “Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin yax­şı­laş­­­dı­rılması barədə”, 6 oktyabr 2008-ci il tarixində “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-in­for­masiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edil­məsi ba­rə­də müvafiq sərəncamlar imzalandı. Dövlət Proqramının uğurla yerinə yetirilməsi nəticəsində öl­kə­mizin aparıcı kitabxanalarının dünya miqyasına çıxışı təmin olunmuş, beynəlxalq kitab sər­gi­­lərində iştirakımızın miqyası genişləndirilmişdir. 2009-cu ildən Bakıda beynəlxalq kitab sərgi­lə­rinin keçirilməsi ənənə halını almışdır. Respublikamızda kitabxana-informasiya sahəsi yenidən qurul­muş, Azərbaycan Milli Kitabxana-İnformasiya Mərkəzi (AZLİBNET), ölkə kitabxanalarını vahid məkanda birləşdirən Mərkəzləşdirilmiş Elektron Kitabxana Sistemi (ALİSA)­ yaradıl­­mış­dır.­ Azərbaycan Milli Kitabxanasının beynəlxalq əlaqələ­ri­nin genişləndiril­mə­si sahəsində bir sıra­ layi­hələr gerçəkləşdirilmiş, dünyanın qabaqcıl kitabxanaları ilə qarşılıqlı əməkdaşlığa dair me­mo­­randumlar imzalanmışdır. Avropa Milli Kitabxanaları Konfransının, Avrasiya Kitabxanalar As­sambleyasının iclasları Bakıda keçirilmiş, Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə Milli Ki­tab­­xananın 90 illik yubileyi qeyd edilmiş, onun maddi-texniki bazası möhkəmləndirilərək dünya ki­tab­xanaları səviyyəsinə çıxarıl­mış­dır. Respublikamızın kitabxana fondlarında 40 milyona qə­dər­ kitab, jurnal, qəzet və digər informasiya daşıyıcıları mühafizə olunur [7]. Aparılan araş­dır­ma­la­­ra görə Respublikamızda 240 muzey, o cümlədən 76 tarix, 42 memorial, 69 diyarşünaslıq, 41 sənət­şünaslıq və 12 digər profilli muzeylər, 29 teatr, o cümlədən 1 opera və balet teatrı, 19 dram, ko­mediya və musiqili teatr, 9 uşaq və gənc tamaşaçılar teatrı mövcuddur. Azərbaycanda 2922 kitab­xana, o cümlədən şəhərlərdə 410, kəndlərdə 2512 kitabxana fəaliyyət göstərir, 2231 klub müəs­sisəsi, o cümlədən şəhərlərdə 335, kəndlərdə 1896 klub mövcuddur [15]. 

Azərbaycan tarixən çoxmillətli cəmiyyət olduğundan ölkədə multimədəniyyətli, multiet­nik­ ir­sin qorunub saxlanması mədəniyyət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri olmuşdur. Çox­mil­lətli və çoxdinli ölkə kimi Azərbaycan öz milli siyasətini müxtəlif xalq, etnik qrupların və dini azlıqların tolerantlıq və birgəyaşayış prinsipləri əsasında müəyyən etmişdir. Ölkəmizdə yaşa­­yan milli azlıqların və etnik qrupların mədəniyyəti Azərbaycan mədəniyyətinin tərkib hissəsi ki­mi qorunaraq inkişaf etdirilir. “Azərbaycan– doğma diyar” devizi altında keçirilən azsaylı xalq­­ların incəsənət festivalları (2006, 2008, 2011, 2014, 2016) ölkəmizdəki mədəni müxtəlifliyi nü­­mayiş etdirir. Ölkə Prezidenti tərəfindən 2016-cı ilin Azərbaycanda "Multikulturalizm ili”, 2017-ci ilin "İslam Həmrəyliyi ili” elan olunması yurdumuzun mədəni zənginliyini, tolerantlıq mühi­tini dünyaya bəyan etməklə yanaşı, bu xüsusda yeni mədəni təşəbbüslərə də mühüm zəmin yarat­mışdır.

Azərbaycanın mədəni irsinə, bölgələrimizin mədəni inkişafına dövlətin diqqət və qayğısı bu sa­hə­də mühüm layihələrə zəmin yaratmışdır. Qabaqcıl dünya təcrübəsi nəzərə alınaraq müxtəlif pro­qramlar, layihələr icra olunumuşdur. “Xalq yaradıcılığı paytaxtları” proqramı (2010-2014), “Ədəbiy­yat paytaxtı” və “Milli mətbəx paytaxtı” (2015), “Bölgələrdən paytaxta” (2016-2017) layi­hələri, “Bölgələrdən bölgələrə” (2018) yaradıcılıq festivalı keçirilmişdir. Regional layihələr geniş miqyas qazanaraq beynəlxalq tədbirlərə çevrilmişdir. Masallıda folklor, Qəbələdə mü­rəb­bə,­ Şəkidə şirniyyat festivalları buna nümunədir. Milli mətbəxlə bağlı digər festivallarda (dolma, plov) da müxtəlif ölkələr təmsil olunur. Belə festivallardan biri Gədəbəydə təşkil olunan Milli Yay­laq Festivalıdır. 

Paytaxt və bölgələrimiz beynəlxalq təşkilatlar forma­tın­da­ “Mədəniyyət paytaxtı” adını qazan­mışdır. 2013-cü ildə Qəbələ şəhəri “MDB-nin mədəniyyət paytaxtı”, Şəki şəhəri 2016-cı il üçün “Türk dünyasının mədəniyyət paytax­tı”­, Gən­cə şə­hə­­­ri “Avropa gənclər paytaxtı”, Naxçı­van­ şəhəri 2018-ci il üçün  “İslam mədəniy­yəti­nin pay­taxtı” seçilmişdir. YUNESKO-nun Ümum­dünya İrs Komitəsinin 2019-cu il 30 iyun-10 iyul tarixlərində Bakıda keçirilən 43-cü ses­si­yasında “Xan Sarayı ilə birgə Şəkinin tarixi mərkəzi” “sənət və sənətkarlıq” tematikası üzrə YUNESKO-nun Yaradıcı Şəhərlər siyahısına daxil edilmişdir. Azərbaycanın daha iki şəhəri 2019-cu ildə Bakı şəhəri “dizayn” tematikası üzrə, 2021-ci ildə Lənkəran şəhəri  “qastronomiya” te­ma­tikası üzrə YUNESKO-nun Yaradıcı Şəhərlər Şəbəkəsinə daxil edilmişdir [16]. 2020-ci ilin 21 sentyabr tarixində Azərbaycanın 3 şəhəri– Bakı, Qəbələ və Gəncə YUNESKO-nun Öyrənən Şəhərlər üzrə Qlobal Şəbəkəsinə daxil olmuşdur.

Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi Şuşa şəhərinin 2020-ci il noyabrın 8-də Ermənistanın işğal­çı qoşunlarından azad edilməsindən sonra şəhərdə çoxşaxəli mədəni quruculuq işləri həyata keçi­rilmişdir. 12-13 may 2021-ci il tarixlərində Şuşada “Xarıbülbül” festivalı, 30-31 avqust 2021-ci il tarixlərində Vaqif Poeziya Günləri, 18-24 sentyabr 2021-ci il tarixlərində Üzeyir Hacı­bəy­li XIII Beynəlxalq Musiqi Festivalı keçirilmişdir. 29 avqust 2021-ci il tarixində Şuşa şəhə­rin­də­ Üzeyir Hacıbəylinin heykəli, Bülbülün ev muzeyi, Molla Pənah Vaqifin büstü və muzey-məq­bə­rə kompleksi açılmışdır. 2021-ci ildə Şuşa Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilmişdir. 2022-ci il 5 yanvar tarixində Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasında 2022-ci ilin “Şuşa İli” elan edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır. “Şuşa İli” çərçivəsində və görkəmli şai­rə Xurşidbanu Natəvanın 190 illiyi münasibətilə XIX əsr Azərbaycan söz-sənət irsində məx­su­si yeri olmuş “Məclisi-üns” ədəbi məclisi bərpa edilmişdir. Bundan başqa, “Şuşa – 270” xatirə nişa­nı təsis edilmişdir. Şuşa şəhəri 2023-cü il üçün “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” seçil­miş­dir. 2023-cü il sentyabrın 25-də Qətərin paytaxtı Doha şəhərində keçirilən İslam Dünyası Mədə­niyyət Nazirlərinin 12-ci Konfransında Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhəri 2024-cü il üçün “İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edilmişdir. Bu qərar Azərbaycanın tari­xi-mədəni, ictimai-siyasi həyatında mühüm hadisə olub, İslam mədəniyyətinin zənginliklərini dol­ğun təzahür etdirən Şuşaya xüsusi ehtiramın ifadəsidir. 2024-cü il mayın 11-də Şuşanın Cıdır düzü­ndə VII “Xarıbülbül” Beynəlxalq Musiqi Festivalının və “Şuşa– İslam dünyasının mədə­niy­yət­ paytaxtı 2024” ilinin açılış mərasimi keçirilmişdir. 2024-cü il 8-9 oktyabr tarixlərində Şuşa şəhə­rində keçirilən İSESKO-nun İslam Dünyası İrs Komitəsinin 12-ci sessiyasında Azər­bay­ca­nın­ “Şuşa Tarix-Memarlıq Qoruğu” və “Ağdam İmarət Kompleksi və Cümə məscidi” adlı iki nomi­nasiyanın İslam Dünyası İrsinin İlkin Siyahısına salınması barədə qərar qəbul edilmişdir. Qeyd edək ki, 2019-cu ildə Mərakeş Krallığının paytaxtı Rabatda keçirilmiş İslam Dünyası İrs Komi­təsinin növbədənkənar iclasında İçərişəhər Qız qalası və Şirvanşahlar saray kompleksi ilə bir­likdə, Şəkinin tarixi mərkəzi Xan sarayı ilə birlikdə və Qobustan qayaüstü rəsmləri İSESKO-nun İslam Dünyasının İrs Siyahısına salınmışdır [17].

Mədəniyyətin inkişafı sahəsində Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanan fərman və sərən­camlar mədəniyyət siyasətinin hüquqi-qanunvericilik bazasını zənginləşdirib və mədəniy­yə­­ti­mizin inkişafına güclü stimul vermişdir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən mədəniyyət sahə­si­ ilə bağlı 700-dən çox fərman və sərəncam imzalanmışdır [11]. Azərbaycan Respublikasının Prezi­denti cənab İlham Əliyevin müxtəlif illərdə imzaladığı sərəncamlar- “Azərbaycan Respub­li­ka­­sının paytaxtı Bakı şəhərində tarix və memarlıq abidələrinin bərpası və qorunması haqqında” (18 avqust 2006), “Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında” (27 oktyabr 2006), “Azər­­bay­can Respblikası ərazisində yerləşən tarix və mədəniyyət abidələrinin vəziyyəti haq­qın­da”­ (24 noyabr 2006), “Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərində İstiqlal Muzeyinin yara­dılması və İstiqlal abidəsinin ucaldılması haqqında” (18 dekabr 2006), “Müasir İncəsənət Muze­yinin yaradılması haqqında” (19 dekabr 2006), “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” (29 dekabr 2006) “Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” (19 fevral 2007), “Azər­bay­can kino sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” (23 fevral 2007), “Azərbay­can­da­ muzey işi­nin­ yaxşılaşdırılması haqqında” (6 mart 2007), YUNESKO-nun “Qeyri-mədəni irsi­nin­ qorun­ma­sı­ haqqında” Konvensiyası üzrə səlahiyyətli orqanların təyin edilməsi barədə (12 mart­ 2007), “Azər­baycan Respublikasındakı monumental heykəltəraşlıq abidələri, xatirə, memorial və memar­lıq kompleksləri haqqında” (2 aprel 2007), “Azərbaycanda kitabxana işinin yaxşı­laş­dırıl­ma­sı barədə” (20 aprel 2007), “Yanar dağ” dövlət tarix-mədəniyyət və təbiət qoruğunun yara­dıl­ma­sı haqqında” (2 may 2007), “Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu ərazisində yerləşən tarix və mə­dəni sərvətlərin qorunması haqqında” (11 iyun 2007), Bakı şəhəri Suraxanı rayonunda Atəş­gah­ məbədi ərazisini, “Atəşgah məbədi” Dövlət tarix-memarlıq qoruğu elan edilməsi haqqında” (19 dekabr 2007), Quba rayonunda “Xınalıq” Dövlət tarix-memarlıq qoruğu və Ağstafa rayonu ərazi­sində “Keşikçidağ” Dövlət tarix-memarlıq qoruğu elan edilməsi haqqında” (19 dekabr 2007), “Azərbaycanda Olimpiya Hərəkatı və İdman Muzeyinin yaradılması haqqında”­ (22 yan­var­ 2008), “Bakı şəhərində Neft Muzeyinin yaradılması haqqında” (4 fevral 2008), “Azərbaycan Etno­qrafiya Muzeyinin yaradılması haqqında” (11 iyul 2008), “Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” (4 avqust 2008), “Azər­baycan Respublikasının kitabxana-informasiya sahəsini 2008-2013-cü illərdə inkişaf üzrə Döv­lət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” (6 oktyabr 2008), “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” (18 may 2009), “Daşınmaz tarix və mədə­niyyət abidələrinin bərpası, qorunması, tarix və mədəniyyət qoruq­la­rı­nın­ fəaliyyətinin tək­mil­ləşdirilməsi və inkişafına dair 2014-2020-ci illər üzrə Dövlət Proq­ra­mı­nın təsdiq edilməsi haq­qında” (27 dekabr 2013),  “Azərbaycan Respublika­sı­nın Mədəniyyət Konsepsiyasının təsdiq edil­məsi haqqında” (14 fevral 2014), Azərbaycan peşəkar milli teatrının yaranmasının 150 illik yubi­leyinin qeyd edilməsi haqqında (3 fevral 2023) və digər sərəncamları mədəniyyətimizin inki­şafına öz töhfəsini vermişdir. 
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə milli mədəniy­yətimizin qorunması, inkişaf etdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü fəaliy­yət sayəsində bu gün Azərbaycan mədəniyyəti milli özünəməxsusluğunu qoruyaraq inkişaf edir və öz zənginliyi ilə dünya mədəniyyətini zənginləşdirir.
 
İstifadə edilmiş mənbə:
1. “Bakı Prosesi”nin 10-cu ildönümünün qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. 17 noyabr 2017-ci il;
2. Hüseynov S.,  İsmayilov V. Azərbaycan mədəniyyəti inkişaf yollarında. Xalq qəzeti, 5 mart 2010, s.4;
3. Qarayev Ə. Əbədi müstəqillik üçün mədəniyyət. Azərbaycan,  24 dekabr 2019, s.1; 8;
4. Quliyeva S. İSESKO və Azərbaycan əlaqələri. Dövlət və din, №1(9), 2009, s.50-56;
5. Mükərrəmoğlu M. Azərbaycan mədəniyyəti və turizm davamlı inkişaf yolunda. Xalq, 28 yanvar 2016, s.4;
6. Mükərrəmoğlu M. Maddi-mənəvi ­irsin ­qorun­ması­ dövlətin mədəniyyət siyasətinin prioritetlərindəndir. Xalq, 19 avqust 2016, s.6
7. Tahirov K. Azərbaycan mədəniyyəti müstəqillik yollarında. 525-ci qəzet, 18 oktyabr 2016,s.7;
8. Qobustan Milli Tarix-Bədii Qoruğu.URL:http://irs.gov.az/location/qobustan-yunesko
9. Azərbaycan-UNESCO münasibətləri. 
URL:https://www.mfa.gov.az/az/category/beynelxalq-teskilatlar/azerbaycan-unesco-munasibetleri
10. Azərbaycan Respublikası ilə əməkdaşlıq.
URL:https://unesco.az/az/pages/cooperation-unesco-republic-azerbaijan
11. Azərbaycanın zəngin və təkrarolunmaz mədəniyyəti bizim qürur mənbəyimizdir.
URL:https://azertag.az/xeber/azerbaycanin_zengin_ve_tekrarolunmaz_medeniyyeti_bizim_qurur_menbeyimizdir-2423120
12. Görkəmli şəxsiyyətlərin və əlаmətdаr hadisələrin yubiley proqramı çərçivəsində Azərbaycan-UNESCO əlaqələri.
URL:https://unesco.preslib.az/az/page/HOThDqW7KJ
13. Qeyri-maddi mədəni irslə bağlı ölkəmizə məxsus daha 4 element UNESCO-nun siyahısına salınıb.
URL:https://unesco.mfa.gov.az/az/news/3231/qeyri-maddi-medeni-irsle-bagli-olkemize-mexsus-daha-4-element-unesco-nun-siyahisina-salinib
14. Müasir dövrdə Azərbaycan təsviri sənətinin rolu və mövqeyi.
URL:https://azerbaijan.az/related-information/176
15. Müstəqil Azərbaycan. Mədəniyyət.
URL:https://republic.preslib.az/az_c7-4.html
16. UNESCO- nun yaradıcı şəhərləri elan edilmiş Şəki, Bakı və Lənkəran şəhərləri ilə bağlı təbliğat işləri aparılır.
URL:https://culture.gov.az/az/umumi-xeberler/14477
17. Şuşa və Ağdam abidələri ICESCO-nun İslam Dünyası İrsinin İlkin Siyahısına daxil edilib.
URL:https://irs.gov.az/news/2024/ua-v-adam-abidlri-icesco-nun-islam-duenyas-irsinin-ilkin-siyahsna-daxil-edilib     
18. IV Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun yekunlarına həsr olunan mərasimi keçirildi. 
URL:https://culture.gov.az/az/umumi-xeberler/iv-umumdunya-medeniyyetlerarasi-dialoq-forumunun-yekunlarina-hesr-olunan-merasimi-kecirildi
 
Aynurə Əsgərova,
ADPU-nun Heydər Əliyev Mərkəzinin baş mütəxəssisi