Gələn il ərzaq böhranı olarsa, büdcə köməyə çatacaqmı?

Ərzaq təhlükəsizliyi mövzusu qlobal miqyasda İkinci Dünya müharibəsindən sonra cari ildəki qədər heç bir ildə ciddi müzakirəyə məruz qalmadığı kimi, ölkəmizdə sözügedən məsələnin 2023-cü ildə daha güclü şəkildə diqqət mərkəzinə alınacağı şübhə doğurmur. Bunu növbəti ilin dövlət büdcəsi layihəsi də əyani büruzə verir. 2023-cü ilin dövlət büdcəsində kənd təsərrüfatı bölməsi üzrə 1 milyard 202 milyon 100 min manat vəsait nəzərdə tutulub ki, bu da cari illə müqayisədə 204 milyon 800 min manat (20,5%), keçən ilin icra göstəricilərinə görə isə 291 milyon 700 min manat (32,0%) çoxdur.

Qeyd olunan vəsaitin 52%-nin, yəni 625 milyon 200 min manatının ölkədə bilavasitə ərzaq təhlükəsizliyi məqsədilə xərclənməsi nəzərdə tutulur ki, söhbət bunu təmin etmək üçün tələb olunan tədbirləri həyata keçirməkdən gedir. Bu zaman, dünya miqyasında əhalinin gündəlik tələbatına aid bir sıra ərzaq və qeyri-ərzaq məhsullarının qiymətlərinin artım dinamikası əsas götürüləcək. Ərzaq təhlükəsizliyi məsələsi yuxarıda qeyd etdiyim kimi real olaraq təkcə Azərbaycanda yox, dünyanın əksər ölkələri üçün ən aktual məsələlərdən biri və bəlkə də, birincisi sayılır.

Ölkəmizə gəldikdə isə, bu məsələ ölkə başçısı İlham Əliyevin hakimiyyətinin ilk günlərindən prioritet müəyyən olunub ki, ötən dövr ərzində bu sahədə ciddi addımlar atılıb və tədbirlər görülüb. Bu istiqamətdə hökumətin konkret siyasəti olub. Bununla belə, sözügedən məsələ o qədər incə və mürəkkəb xarakter daşıyır ki, konkret olaraq bir onillik ərzində onu həll etmək mümkün deyil. Və heç bir ölkə də bəyan edə bilməz ki, ərzaqla özünü tam təmin edir. Bu mümkün deyil. Ancaq düzdür, elə mühüm ərzaq məhsulları var ki, qlobal təzyiqdən sığorta baxımından onlara tələb məhz daxili imkanlar hesabına təmin edilsə yaxşıdır. Bu baxımdan, Azərbaycanın bu gün böyük valyuta ehtiyatlarına malik olduğu halda, daxili istehlak bazarının ən çox tələb olunan istehlak məhsulları üzrə idxaldan asılı vəziyyətdə olması təəssüf doğurur. Bu məsələ ciddi yanaşma tələb edir. Daxili istehlak bazarımız ən çox istehlak olunan kütləvi tələbat malları üzrə xarici istehsala məxsus məhsullardan asılı vəziyyətdə olduğundan xarici amillər bizə daha tez və güclü təsir edir.

Belə ki, dünyada bu və ya digər məhsul bahalaşan - bazarlarda qiymət dəyişikliyi baş verən kimi bu hadisə dərhal bizdə də hiss olunur. Yəni, idxal inflyasiyası baş verir. Cari il ərzində ölkəmizdə ərzaq inflyasiyasının rəsmi olaraq 20%-i aşması bunun nəticəsidir. Ümumiyyətlə, əvvəlki illərdə də ölkəmizdə qeydə alınan bütün inflyasiya göstəricilərində idxal mühüm rol oynayıb. Ona görə də bu məsələ ciddi narahatlıq doğurur.

Odur ki, ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyinin təmini məsələsində ilk növbədə ərzaq buğdası sahəsində idxaldan asılılıq səviyyəsini azaltmaq ən ümdə və ciddi vəzifə sayılır. Ümumiyyətlə, ən vacibi ərzaqlıq buğdadır. Ərzaq təhlükəsizliyi strategiyasında bu, prioritet sayılır.Gələn il, “Ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə dair bir sıra tədbirlər haqqında” Prezidentin 2022-ci il 19 iyul tarixli 1754 nömrəli Fərmanı ilə ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək, idxal olunan buğdadan asılılığı azaltmaq və yeni tənzimləmə mexanizmləri yaratmaq hesabına ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə səviyyəsini yüksəltmək sahəsində tədbirləri həyata keçirmək məqsədilə 180 milyon manat sərf etmək nəzərdə tutulur.

Neçə illərdir ölkədə taxılçılığın inkişafı, ərzaq buğdası tədarükü, istehsalı sahəsində məhsuldarlığa nail olmaq üçün dövlət tərəfindən bütün zəruri tədbirlər həyata keçirilsə də, təəssüf ki, hələ istənilən nəticə yoxdur. Çünki yerli istehsal xarici istehsalla müqayisədə baha başa gəlir. Odur ki, ərzaq təhlükəsizliyi məsələsində buna ciddi fikir verməli, yerli istehsalatı ucuzlaşdırmalıyıq. Yuxarıda qeyd etdim ki, gələn ilin büdcəsindən kənd təsərrüfatına ayrılacaq 1 milyard 202 milyon 100 min manat vəsaitin 52%-i, yəni 625 milyon 200 min manatı ölkədə bilavasitə ərzaq təhlükəsizliyi üçün xərclənəcək. Bu zaman, işğaldan azad olunmuş ərazilərdən yeni torpaqları əkinə cəlb etmək əsas vəzifələrdən sayılır.

Yeri gəlmişkən, işğaldan azad olunmuş ərazinin potensialından geniş istifadə həqiqətən önəmlidir, ona görə ki, orada kifayət qədər böyük su ehtiyatları, əkin üçün yararlı münbit torpaqlar var. Həmin resursları dövriyyəyə cəlb etməklə buğda istehsalında böyük imkanlar əldə etmək mümkündür. Bütün bunlar reallaşdırılarsa, ərzaqlıq buğda sarıdan xaricdən asılılıq səviyyəsi 20%-dək enə bilər. Ümumiyyətlə, yerli istehsalın ucuz başa gəlməsinə nail olsaq, zaman keçdikcə ərzaq təhlükəsizliyi məsələsinin təmini sahəsində istehlak bazarının xarici məhsullardan asılılığına son qoya bilərik.

2023-cü ilə gəldikdə, ölkənin ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə səviyyəsini yüksəltmək üçün tədbirlər məqsədilə 180 milyon manat vəsait hələ ki, az deyil. Əsas odur ki, büdcədən ayrılan pul təyinatına uyğun xərclənsin.

Növbəti il ərzində ölkəmizi ərzaq böhranı gözləməsə də, büdcədən ayrılacaq vəsait baş verə biləcək hər hansı fors-major hallarından yaxa qurtarmağa kömək edə biləcək. Ancaq ümumən, ərzaq sarıdan təhlükəsizliyə nail olmaq baxımından isə hələ xeyli çıxmalı olduğumuz nərdivanın növbəti pilləsi əhəmiyyəti daşıyacaq.