Müasir Misir rəngkarlığında yenilik axtarışı

                        
Müasir Misir rəngkarlığından danışarkən qədim dövr Misir incəsənətinə nəzər salmaq lazımdır. Qədim Misirin zəngin gözoxşayan incəsənəti bir çox ölkələrin incəsənətinin inkişafında xüsusi rol oynamışdır. Günümüzə qədər gəlib çatan bir çox nümunələr vardır ki, bu da Misirin quru iqlimi ilə bağlıdır. Bu səbəbdən bir çox Misir rəsmləri qorunub saxlanılmışdır. Xüsusilə də Fironların tanrı qismindəki dekorativ təsvirləri, axirət dünyasına inam və  qəbir səhnələri bu nümunələrdəndir. İnsan fiqurları daha çox uzadılmış proporsiyalarla və profildən təsvir olunurdu. Tanrılar isə insan bədənində və heyvan ( qartal, canavar vəs.) başlıqlarla əks olunurdu. Çünki heyvanlar tanrının və axirətin təmsilcisi hesab olunurdu.
   
XX əsrin əvvəllərində Misir boyakarlığı qədim dövrlərdəki kimi öz dekorativliyini qoruyub saxladığı üçün müasir dövrün xüsusiyyətlərini əks etdirmirdi. Bu problemin həlli üçün yeni incəsənət məktəbləri təsis olunmalı idi. Beləliklə Qahirədə 1908 – ci ildə “Gözəl (İncə) sənətlər məktəbi” təsis olundu. Məktəbin ilk müəllimləri İtaliya və Fransadan dəvət olunmuş mütəxəssislər idi. İncə sənətlər məktəbinin ilk məzunları, sonradan böyük şöhrət qazanmış Yusif  Kamil (1891-1971), Məhəmməd Həsən (1892-1961), Raqeb Ayyad (1893-1969), Mahmud Muxtar (1893-1934), Əhməd Səbri (1891-1955) olmuşlar.     
 
Qahirədən sonra Milli incəsənətin 2-ci iri mərkəzi İncə sənətlər məktəbinin İsgəndəriyyə filialı olmuşdur. Bu təhsil ocağında da öz dövrünün bir sıra istedadlı rəssam və heykəltəraşı təhsil almışdır. Onlar içərisində Mahmud Səid (1897-1964), Məhəmməd Naqi (1888-1956) və Qeorq Sab-bax (1895-1952) xüsusən böyük şöhrət qazanmışlar. Bəzi Misir rəssamları təhsilini xaricdə almışlar. Bu rəssamlar, o cümlədən  “İncə sənətlər məktəbinin” məzunları – Məhəmməd Həsən, Mahmud Muxtar, Əhməd Səbri, Əhməd Yusif əsrin əvvəlində Misir incəsənətində “Avanqard” qrupunun yaradıcıları olur.    

“Avanqard” qrupuna daxil olan rəssamlar Qərbi Avropa boyakarlığının ilk növbədə akademik istiqamətinə arxalanaraq gözəl boyakarlıq əsərləri yaradırlar. Bu boyakarlıq əsərlərində doğma təbiətin və kəndlilərin həyatından götürülmüş səhnələr əsas mövzusu olmuşdur.
   
Məhəmməd Naqi. 19-cu əsrin sonları və 20-ci əsrin əvvəllərində Misirdə məşhur olan sənətkarlardan biri də Məhəmməd Naqi olmuşdur. O, 18554- ci ildə Misirin Qahirə şəhərində anadan olmuşdur. M. Naqi Misirdə müasir sənətin inkişafında mühüm rol oynamış bir rəssam və sənət müəllimidir. Məhəmməd Naqi, həmçinin Misir rəssamlıq məktəbinin formalaşmasında və qərb təsirinin yerli sənətə inteqrasiyasına böyük töhfələr vermişdi. O, Misirdəki bir neçə tanınmış məktəbdə təhsil almış, həmçinin Avropada da sənətini inkişaf etdirmək üçün təhsil almışdır. O, Fransada da bir müddət qalaraq Avropa sənətinin təsirini öz işlərinə daxil etmişdir. Məhəmməd Naqi, Misir və ümumilikdə Ərəb dünyasında müasir rəssamlıq ənənələrinin inkişafında əsas fiqur hesab edilir. Onun əsərləri, həmçinin klassik Misir sənətinin və islam sənətinin elementlərini müasir Avropa sənəti ilə birləşdirərək özünəməxsus üslub yaradıb. M. Naqi, həm klassik, həm də müasir sənət elementlərini birləşdirmişdi. O, portretlər, mənzərələr və tarixi səhnələri təsvir edirdi. Onun əsərlərində Ərəb dünyasının ənənəvi motivləri ilə yanaşı, Avropa təsviri sənətinin üslublarına da yer verilirdi.
    
Məhəmməd Naqi, çoxsaylı portretlər, mənzərə və tarixi rəsm əsərləri yaratmışdır. Onun ən tanınmış əsərləri arasında Misirin müasir tarixindən olan tarixi səhnələri və cəmiyyətin həyatını əks etdirən kompozisiyalar yer alır. Onun yaradıcılığı Misir sənətini beynəlxalq səviyyədə tanıtmış və müxtəlif sənət məktəblərində müəllimlik etməklə, yeni nəsil rəssamlar üçün mühüm ilham mənbəyi olmuşdur. Onun yaratdığı əsərlər yalnız Misir sənətinə deyil, həm də daha geniş Ərəb dünyasında sənətin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Məhəmməd Naqi, həmçinin bir çox sənət təhsil müəssisələrində tədris etmiş, gənc rəssamların formalaşmasında və sənət dünyasında geniş təsir yaratmışdır. O, həyatının sonlarına doğru 1930-cu ildə vəfat etmişdir, amma onun irsi və əsərləri hələ də Misir və geniş Ərəb dünyasında yüksək qiymətləndirilir.

Ümumilikdə, Məhəmməd Naqi Misir sənətinin inkişafına böyük təsir göstərən bir şəxsiyyət olmuşdur.Onun bir neçə məşhur əsərlərini nümunə göstərmək olar.
"Qahirənin Uşaq Həyatı" (Life of Children in Cairo) – Naqi'nin bu əsəri, Qahirə şəhərindəki gündəlik həyatın bir parçasını təmsil edən və uşaqların həyatını təsvir edən bir əsərdir. 
"Məkkə Pilqermləri" (The Pilgrims of Mecca) – Bu əsər, müsəlmanların müqəddəs şəhəri Məkkəyə etdiyi həcc səfəri təsvir edir. Naqi burada həm tarixi, həm də dini motivləri birləşdirir.
"Şahzadə və Düşərgə" (The Prince and the Camp) – Naqi, Misir tarixindəki şahzadələr və hərbi düşərgələrin həyatını təsvir edən əsərlərdən birini bu mövzuda yaratmışdır.
"Misirli Qadın" (Egyptian Woman) – Ənənəvi Misir qadınlarının həyatını əks etdirən bir portret.
"Portretlər" (Portraits) – Naqi, çoxsaylı tanınmış şəxslərin portretlərini çəkməklə də məşhur olub. Bu əsərləri, onun realist üslubunu və insan obrazlarına diqqətini göstərir.
"Xalq Təsvirləri" (The People of the Land) – Misir xalqının həyatını və gündəlik məşğuliyyətlərini əks etdirən bir kompozisiya.
"Tarixi Səhnələr" (Historical Scenes) – Misir tarixinin müxtəlif dövrlərini təsvir edən Naqi'nin tarixi kompozisiyalarından biridir.

 Bu əsərlər Naqi'nin ən çox tanınan işlərindən bəziləridir. Onun əsərləri Misirin gündəlik həyatını, xalqını və tarixini təmsil edir, həm də Avropa təsirini və modern sənət üslublarını özündə cəmləşdirir. Əgər Naqi'nin əsərlərini tam olaraq görmək istəyirsinizsə, onu nümayiş etdirən sərgilərə və ya rəsm əsərlərinin şəkillərinə internetdə rast gəlmək mümkündür
   Mahmud Səid (1897–1964) Misirin ən tanınmış və əhəmiyyətli rəssamlarından biri də Mahmud Səid olmuşdur. O, Misirin çağdaş sənətinin inkişafında mühüm rol oynamış və xüsusilə müasir sənətə gətirdiyi yeniliklərlə tanınmışdır. Mahmud Səidin əsərləri, xüsusən onun "egzotik" və "psixoloji" üslubları ilə tanınır. O, ənənəvi Misir sənətini müasir sənətlə birləşdirərək yeni bir estetik üslub yaratmışdır.Mahmud Səid, 1897-ci ildə Misirin Alexandria şəhərində doğulub. O, sənətə marağını erkən yaşlarından hiss etmiş və Parisdəki məşhur École des Beaux-Arts məktəbində təhsil almışdır. Orada onun sənətə olan yanaşması və təcrübəsi genişlənmişdir. Təhsilini başa vurduqdan sonra Səid Misirə geri qayıdıb və burada sənət fəaliyyətini davam etdirdi.
     
Mahmud Səid Misirin ənənəvi mədəniyyətindən, xüsusən də xalq sənətindən ilham almışdır. Lakin, o, Avropa sənətindən də təsirlənmiş və xüsusən Fransız təsviri sənətinin müxtəlif məktəbləri ilə tanış olmuşdur. Onun sənətində həm misir ənənələrinin, həm də müasir Avropa üslublarının elementləri birləşir. O, həmçinin Misir tarixini, mədəniyyətini və gündəlik həyatını öz əsərlərində təcəssüm etdirib. Mahmud Səid çoxsaylı portretlər, mənzərə və kompozisiya əsərləri yaratmışdır. Onun əsərlərində, xüsusən portretlərində, insan psixologiyasını və emosiyalarını çox yüksək səviyyədə əks etdirən detallara rast gəlmək mümkündür. Mahmud Səidin ən məşhur əsərlərindən biri "Mühacir qadın" adlı portretidir, bu əsərdə o, insan xarakterini və daxili dünyasını çox təbii və təsirli şəkildə canlandırmışdır. O yalnız bir rəssam deyil, həm də Misir cəmiyyətinin mədəni və sosial məsələlərinə dair dərin düşüncələri olan bir şəxs idi. O, Misirdəki mədəni inqilabların və sosial dəyişikliklərin təmsilçisi olmuşdur. Öz əsərlərində, Misir xalqının gündəlik həyatını və mədəniyyətini təsvir edərək, sənətin cəmiyyətin inkişafında rolunu vurğulamışdır.

    Mahmud Səid 1964-cü ildə vəfat edib. Onun sənət irsi, Misir və dünya sənətində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Səidin əsərləri indiyə qədər müxtəlif muzeylərdə sərgilənir və onun sənəti Misir rəssamlığının əsas məktəblərindən biri kimi qəbul edilir. Onun əsərləri yalnız Misir sənətini deyil, bütün ərəb dünyasında müasir rəssamlığın inkişafını təsir etmişdir. Onun yaradıcılığı bu gün də sənətsevərlər tərəfindən qiymətləndirilir. Onun ən tanınmış və vacib əsərlərindən bəziləri bunlardır:

"Mühacir qadın" (The Immigrant Woman) – Bu, onun ən məşhur portretlərindən biridir və Misirli qadının daxili aləmini, mühacirətin yaratdığı çətinlikləri və həyatın kədərli tərəflərini təsvir edir.
"Sübh Namazı" (Morning Prayer) – Bu əsər, Misirli bir şəxsin gündəlik həyatını, dini mərasimlərini və gündəlik fəaliyyətlərini əks etdirir. Rəssam burada yerli mədəniyyətin və inançların təsvirinə xüsusi diqqət yetirib.
"Qızıl Məbəd" (The Golden Temple) – Bu əsərdə Mahmud Səid qədim Misir mədəniyyətinin zənginliyini və sirlərini əks etdirir. Rəssamın işlərində çox vaxt qədim Misirə olan marağı və əlaqələri görünür.
"Kəndli və heyvan" (The Farmer and the Animal) – Səid kənd həyatını və onun təbii elementlərini işıqlandırmaq üçün bu əsəri yaratmışdır. Kəndli və heyvan arasındakı münasibətləri sənət vasitəsilə ifadə edir.

"Küçə Yoxsulu" (Street Beggar) – Bu portret əsərində Mahmud Səid, Misirin kasıb təbəqəsinin sosial vəziyyətinə diqqət yetirir və həmin şəxsin həyatının acı tərəflərini təsvir edir.
"Nəhrdə Qızlar" (Girls by the Nile) – Bu əsərdə Səid, Nil çayı ətrafında gündəlik həyatını yaşayan qadınları təsvir edir və onların həyat tərzini, həmçinin Misirin təbii gözəlliklərini təqdim edir.
"Qadın və Uşaqlar" (The Woman and Children) – Mahmud Səid qadın və uşaqların həyatını, sosial vəziyyətlərini və bu münasibətlərin gətirdiyi təsirləri işıqlandırmışdır.
Bu əsərlər Mahmud Səidin yaradıcı irsinin və Misir mədəniyyətinin müxtəlif aspektlərinin təmsilçiləridir. Onun sənətində həm Misir həyatının mənzərələri, həm də fərdi psixoloji və sosial aspektlər mövcuddur.
 
Raqib Ayad. XX əsrin digər məşhur nümayəndələrindən biri də Misirli məşhur rəssam və incəsənətçi olub. O, xüsusən müasir ərəb sənətinin ən diqqətəlayiq nümayəndələrindən biri kimi tanınır. Raqib Ayad, 1931-ci ildə Misirdə anadan olmuşdur və onun sənət əsərləri ərəb dünyasında böyük tanınmaya və hörmətə malikdir.
 
Raqib Ayad, Cairo Universitetinin İncəsənət Fakültəsində təhsil almışdır. O, orada rəssamlıq və dizayn üzrə ixtisaslaşıb. Onun sənətə olan marağı çox erkən yaşlarda yaranmışdı və bu ona incəsənət dünyasında öz yerini tapmağa kömək etdi. Onun sənəti, ərəb mədəniyyətinin və tarixi irsinin dərin izlərini daşıyır. O, rənglərin və kompozisiyaların özünəməxsus istifadəsi ilə tanınır. Onun əsərləri ənənəvi ərəb sənətini və müasir dünyanın təsirlərini birləşdirir. R. Ayad, çox vaxt mistik və simvolik obrazlar yaradır və ərəb dünyasının tarixi, mədəniyyəti və sosial məsələlərini rəsmlərində əks etdirir. Rəssamın işləri arasında portretlər, mənzərələr və çox sayda abstarakt əsərlər var. O, öz əsərlərində cəsarətli rənglər və formalardan istifadə etməklə emosional və psixoloji təsirlər yaratmağa çalışırdı. Bu, onu müasir ərəb sənətinin liderlərindən biri halına gətirdi. Raqib Ayad’ın əsərləri, yalnız Misirdə deyil, dünya miqyasında da sərgilənmişdir. O, müxtəlif beynəlxalq sərgilərdə iştirak edib və onun əsərləri bir çox kolleksiyalarda nümayiş olunur. Raqib Ayad həmçinin ərəb incəsənətinin müasir dövrünün inkişafında böyük rol oynayıb.

  Rəssamının əsərləri çox genişdir və çox vaxt portretlər üzərində dayanır. Ən məşhur əsərlərindən bəziləri, onun təkcə fərdi insanları deyil, həm də ümumi ərəb dünyası və onun keçmişini əks etdirən dərin mənalı əsərləridir. Ayad’ın portretləri, həmçinin onun rəsmlərindəki simvollar və çoxsaylı dərin mənalarla tanınır. Raqib Ayad, Misir və ərəb dünyasında sənətin inkişafına verdiyi töhfə ilə uzun müddət yaddaşlarda qalacaqdır. Onun əsərləri, yalnız incəsənət dünyasında deyil, həm də ərəb mədəniyyətinin zənginliyini və tarixi dərinliyini daha da yaxşı başa düşmək üçün bir pəncərə açır. Raqib Ayad’ı əks etdirən əsərlər, həmçinin günümüzdəki müasir sənətçilərə ilham verməkdədir. Bu sənətçi, ərəb dünyasında bir çox müasir rəssamların təhsil almasına və yaradıcı olaraq inkişaf etməsinə təsir göstərmişdir. Onun həyat və əsərləri, hələ də sənətsevərlər və tədqiqatçılar tərəfindən tədqiq edilir.
Raqib Ayad’ın əsərləri, çox vaxt ərəb mədəniyyəti, tarixi və mistik mövzularla əlaqəlidir. Onun bəzi məşhur əsərlərinin adlarını təqdim edirəm:
"Məsih və Mələklər" (Christ and Angels) – Bu əsər, dini və mistik simvollarla zəngin bir kompozisiya olaraq tanınır və Ayad’ın dini mövzulara olan marağını əks etdirir.

"Qadın Portreti" (Portrait of a Woman) – Ayad’ın portretlərində qadın simvolları çox önəmli yer tutur. Bu əsər, onun insan obrazlarına verdiyi diqqət və estetik yanaşmanı nümayiş etdirir.
"Qədim Misir" (Ancient Egypt) – Bu əsər, Misirin zəngin tarixini və mədəniyyətini təsvir edən bir mövzudur. Ayad’ın qədim Misir simvollarını və təsvirlərini modern bir şəkildə istifadə etdiyi işlərindən biridir.

"Abstrakt Şəkil" (Abstract Figure) – Raqib Ayad, çox vaxt abstarakt kompozisiyalar yaratmışdır və bu əsər onun abstarkt üslubunun yaxşı nümunəsidir.
"Zamanın Portreti" (Portrait of Time) – Bu əsər, zaman və insan həyatının dövrünü simvolizə edən bir işdir. Ayad’ın insan həyatını və onun keçici təbiətini göstərən bir çox əsəri mövcuddur.
"Ruhani Portret" (Spiritual Portrait) – Ayad, insanın daxili dünyasını və ruhani vəziyyətini işlərində əks etdirməkdə maraqlıdır. Bu əsərdə o, bir insanın ruhunu və daxili keçmişini ortaya qoymuşdur.
"Fərqli Düşüncə" (Different Thinking) – Müasir dünyada fərqli düşüncələrin və baxışların tərənnüm edildiyi bir əsərdir. Raqib Ayad’ın əsərləri müxtəlif sərgilərdə nümayiş olunub və sənətsevərlər tərəfindən bəyənilmişdir. Onun işləri çox vaxt simvolizm, mistika və insanın daxili dünyasını ifadə edən elementlərlə zəngindir.
    Müasir Misir incəsənətin inkişafında təkcə kişirəssamların deyil həmçinin qadın rəssamlarının da böyük xidmətləri olmuşdur. Bir neçə məşhur qadın rəssam vardır ki, onların sənətləri Misir mədəniyyətinin və sənətinin inkişafına xüsusi təsir göstərmişdir. Bunlardan: Mona al-Savva, İnci Aflatun, Huda Lutfi, Ghada Amer, Taha Hüssein və s. adlarını çəkmək olar.
    
Taha Hussein, Misirli qadın rəssamlarının ilk nəsil nümayəndələrindən biri hesab olunur. O, həm Misirin, həm də İslam dünyasının müxtəlif mədəniyyətlərinə dair dərin elmi tədqiqatlar aparmış və öz sənətində həm fərdi, həm də sosial məsələlərə toxunmuşdur.
   
Mona al-Shavva, müasir qadın rəssamdır və o, Misiri beynəlxalq səviyyədə tanınmışdır. O, əsərlərində fərdi identifikasiya, qadınların rolu və cəmiyyətin dəyişən dinamikalarını əks etdirir. Al-Shavva, rənglərin və kompozisiyaların çox güclü istifadəçisidir və onun əsərləri dünya miqyasında sərgilənmişdir. Rəssamın əsərlərində xüsusən müasir Misir həyatının və qadınların sosial mövqeyinin təzahürlərini görmək mümkündür.
   Inci Aflatun, Misirdəki ən məşhur qadın rəssamlardan biridir və o, həmçinin çoxsaylı sərgilərdə iştirak edib. Aflatunun əsərləri, Misirin ənənəvi sənətinin müasir dövrə adaptasiyası ilə xarakterizə olunur. O, həmçinin Misir qadınının cəmiyyətdəki rolunu, gücünü və müxtəlif şəxsiyyətlərini tədqiq etmişdir.
   
Huda Lutfi, müasir bir rəssam, rəngkar və eyni zamanda heykəltəraşdır. O, həmçinin mədəniyyət və sənət sahəsində aparıcı fiqurlardan biridir. Lutfi, Misir və ərəb dünyasında cəmiyyətdəki qadın və kişilər arasındakı münasibətləri tədqiq edir və əsərlərində şərq və qərb mədəniyyətlərinin sintezini əks etdirir.
   
 Ghada Amer, Misir əsilli bir rəssam və heykəltəraşlardan biri də G. Amer olmuşdur. O, sənətində qadınların cəmiyyətdəki rolu və qadınların bədəninə olan cəmiyyətin baxışlarını araşdırır. Amerin öz işlərində əsasən qadın mövzularına  toxunmuşdur. Bu baxımdan feminist sənət dünyasında əhəmiyyətli bir yer tutur. Öz əsərlərində həmçinin ərəb mədəniyyətini və onun çağdaş təfsirini təmsil edir.

Bu qadın rəssamlar, Misir sənətində qadınların mövqeyini və onların cəmiyyətdəki rolunu diqqətə alaraq mühüm əsərlər yaratmış və sənət dünyasında iz buraxmışdır. Onların işləri, həm Misir cəmiyyətinin, həm də bəşəriyyətin inkişafını təsvir edən dərin mesajlar ötürür.
 
                                                                          Sənətşünas: Xəlilova Səmayə